Over eerlijkheid, leugens en gaslighting.
Een tijd geleden zag ik een televisieprogramma waarin mensen aan een leugendetector werden geplaatst om te kijken of zij de waarheid spraken. ’Als woorden en gedrag niet in overeenstemming zijn met elkaar, dan is er sprake van een leugen’, sprak de presentator. Hoewel dit een wat harde uitspraak lijkt, klopt het wel. Woorden en gedrag hebben overtuigingskracht voor eerlijkheid en is de basis voor vertrouwen. Wanneer er sprake is van een leugen wordt dit vertrouwen beschadigd en tast het je gevoel van veiligheid aan.
Eerlijkheid is een onderwerp dat in mijn praktijk vaak terugkomt. Een aantal van mijn cliënten hebben ernstige gezondheidsproblemen gekregen door de gevolgen van een web van leugens waarin zij terecht kwamen. Niet alleen in liefdes relaties, ook in vriendschappelijke, familie- en zakelijke relaties. In alle gevallen heeft dit een grote impact gehad op hun zelfvertrouwen en zelfbeeld in sociale interacties.
Honesty is more than not lying. It is truth telling, truth speaking, truth living, and truth loving.
James E. Faust
Eerlijkheid is een persoonlijke integere eigenschap, waar bedrog, leugens en het achterhouden van feiten ontbreken. Eerlijkheid wordt nog wel eens verbonden met kleine geruststellingen als ‘iets eerlijk zeggen’ of ‘iets juist niet zeggen’, of er wordt gebruik gemaakt van een ‘leugentje om bestwil’ en een ‘halve waarheid’. Die geruststellingen zijn in tegenspraak tot wat met eerlijkheid wordt bedoeld en zijn dus ‘geruststellende’ leugens.
Als er sprake is van een leugen is dit altijd in het belang van jezelf en dat lijkt op dat moment dan zelfs best aanvaardbaar. Je wilt niet zomaar worden geconfronteerd met de waarheid, of liever gezegd de onwaarheid, want die zegt namelijk iets over jou. Tegelijkertijd neem je aan dat de ander beter af is met jouw oneerlijkheid.
Natuurlijk maken we allemaal fouten en doen we dingen waar we later spijt van kunnen krijgen. We liegen wel eens en zijn niet altijd eerlijk als het gaat om eigen gevoelens en motivatie. We maken ruzie, schreeuwen soms, gebruiken smoesjes en gedragen ons egoïstisch en egocentrisch. We manipuleren ook als dat in het belang is van onszelf. Daarbij zijn we zijn niet altijd in staat om op een goede manier met de waarheid om te gaan, omdat niet elke situatie, plaats en tijd geschikt lijkt en we anderen niet willen kwetsen. We kiezen dan liever voor een makkelijke weg.
Het gaat er dan ook niet om dat je jezelf daarover moet verdedigen of veroordelen, want we zijn in feite allemaal kleine mensjes die bang zijn om zelf gekwetst te worden. Het gaat er ook niet om dat je de moralist uithangt. Het is wel zo eerlijk, tegenover jezelf en de ander, om de intentie te hebben oprecht te (willen) zijn, en die recht doet aan je integriteitsgevoel.
Gaslighting
Het is een ander verhaal als er sprake is van opzettelijk liegen. Mensen met een pathologisch ziektebeeld zoals een narcistische persoonlijkheidsstoornis, kenmerken zich door een gebrek aan geweten en empathie. Deze mensen liegen pathologisch (pseudologica fantastica) en manipuleren altijd, overal en iedereen. Zij liegen zelfs over triviale dingen, ook tegen zichzelf.
Gaslighting is een vorm van psychische manipulatie die als doel heeft de ander aan het gezonde verstand te laten twijfelen. Dit kan zijn door gedrag, woorden of zelfs hele gesprekken te verdraaien en of ronduit te ontkennen, of er kunnen schadelijke situaties worden gecreëerd. Jouw gevoelens en gedachten worden hierbij serieus afgedaan als niet echt, zodat je uiteindelijk aan je eigen waarneming gaat twijfelen.
In gezonde relaties is er wederkerigheid en balans in geven en nemen, luisteren en praten. Er is bezorgdheid voor de gevoelens van de ander waardoor je ervoor waakt dat er geen misverstanden ontstaan, of je lost die op. Je doet er dus alles aan om zorgvuldig met die verbinding om te gaan. Het zijn ook verwachtingen die je mag hebben in, alle vormen van, een gezonde intermenselijke relatie.
Iemand met een narcistische persoonlijkheid heeft geen geweten, geen echte emoties en gebruikt ‘maskers’ waarmee een fantasieleven wordt gecreëerd. Aandacht van anderen is de bevestiging van dat fantasie leven. Maar er is geen echte verbinding mogelijk met anderen want niets is echt. Zoals Jan Storm zegt in zijn boek ‘Destructieve relaties op de schop’: … “Wat ontbreekt is een geweten, bewustzijn, de essentie van het mens-zijn zelf”.
Gaslighting is vaak moeilijk te herkennen omdat dit een subtiele vorm is van manipulatie en kan zich in milde, ernstige en zelfs zeer ernstige vormen van misleiding manifesteren. Het slachtoffer voelt zich dan ook heen en weer geslingerd tussen gevoel en verstand. De manipulatie is zo destructief dat het gevoel van ongeloof over de werkelijke situatie heel lang aanwezig kan zijn.
Signalen waar je op kunt letten
- Iemand ontkent, vergeet of verdraait gesprekken die met jou zijn gevoerd. Bij confrontatie hiervan (want je hebt toch echt gehoord wat er is gezegd) wordt dit nog eens 180 graden gedraaid waarna de bal wordt teruggespeeld omdat JIJ zo ‘warrig’ bent. ‘Daar kan ik mij niets van herinneren’, ‘Je vergist je echt hoor’.
- Jouw ideeën, vragen, twijfel of (aantoonbaar) bewijs over een onderwerp worden door de ander gedraaid met ‘dat denk je maar’ en ‘wat ben jij naïef zeg’, ‘je kunt jou ook van alles wijsmaken’.
- Bij het aangeven van je grenzen krijg je steeds eenzelfde reactie: ‘wat een gedoe heb je altijd zeg’ of ‘ het was maar een grapje hoor’ (of in soortgelijke bewoordingen).
- Jouw woorden, kennis, vaardigheid worden door de ander met sarcasme, verzinsels, onterechte kritiek, grootspraak en grappen gedevalueerd.
- In vreemde situaties terechtkomen. Bijvoorbeeld spullen die ineens zijn zoekgeraakt of verplaatst, afspraken die ineens niet meer bestaan of voor het blok worden gezet door een onverwachte situatie. De ander wil daarmee aantonen dat je je geheugen kwijt raakt en eigenlijk in de war bent.
- Iemand geeft bij confrontatie van schadelijk gedrag aan: ‘zo ben ik nu eenmaal’ of ’take it or leave it’ . Hiermee wordt expliciet aangegeven niet te willen veranderen en dat diegene absoluut geen rekening zal houden met jou.
- Op jouw vragen worden of géén of vage antwoorden gegeven, er wordt glashard gelogen of er wordt in tegenstellingen gesproken. Dit gaat soms gepaard met verbale grofheid.
- Iemand schetst een groots beeld van zichzelf of zet zichzelf juist in een slachtofferpositie en fingeert ziekte en hulpeloosheid . Dit is opportuun gedrag want op een ander moment is dezelfde ‘hulpeloze en zieke persoon’ ineens een ‘hele blije gezonde vogel’.
- Het achteraf anders ‘uitleggen’ (verdraaien) van belangrijke dingen die zijn gezegd door de ander, en die voor jou van oprechte betekenis zijn. ‘A kan dan zomaar B worden, of zelfs C’.
- Over alle zaken een discussie beginnen, zelfs over de allerkleinste dingetjes en eisen (of dreigen) dat je meegaat in die discussie. Als je dat niet wilt, of niet kunt, dan is het: ‘Je doet zo weinig moeite, je wilt mij gewoon niet begrijpen’, ‘ Wat heb ik in vredesnaam aan jou’.
- Gebruik maken van woordspelletjes en jou van naïviteit betichten wanneer je de woorden en de bedoeling erachter niet begrijpt. (‘het ligt altijd aan jou’)
- Excuses zijn nooit gemeend en worden zo gedraaid dat de oorzaak altijd bij jou ligt. Bijvoorbeeld ‘Ja jij begint over mijn werk, logisch dat ik dan zo bot reageer, sorry hoor, ik zal er wel niet meer over praten’.
- Stiltebehandelingen. Dit gebeurt meestal onaangekondigd, als straf of wraak, vaak met afwezigheid en onbereikbaarheid, waardoor jij in grote verwarring bent. Als er al een reden achteraf wordt gegeven is diegene altijd ‘ergens over aan het nadenken’, of ‘het ging gewoon even niet zo goed’ of ‘druk bezig met belangrijke dingen’. In werkelijkheid is de ander dan bezig met zaken die niet voor ‘jouw daglicht’ bestemd zijn. (de dubbele agenda).
- Het glashard liegen over belangrijke onderwerpen (misleiding). Dit kan over van alles zijn, religie, overlijden, kinderen, geld.
NB: Een narcistische persoonlijkheidsstoornis is een zeer complexe stoornis (diagnose door psychiater) en ben mij ervan bewust dat bovenstaande opsomming zeker niet volledig is. Ik wil ook niet suggereren dat iedereen die een overeenkomst heeft met bovenstaande kenmerken een narcistische persoonlijkheidsstoornis heeft. Narcistisch misbruik is echter zeer destructief. Het is daarom wel verstandig te overwegen om, als je bij iemand een patroon herkent van deze kenmerken en je duidelijk schadelijke gevolgen hierdoor ervaart, dit te onderzoeken, alert te blijven en mogelijk afstand te nemen.
Wat kun je wel doen?
- Vertrouw altijd op je intuïtie: als je het gevoel hebt dat er iets niet klopt, dan klopt er ook iets niet!
- Zodra je in de gaten hebt dat iemand je negatieve energie geeft, lichamelijke sensaties bij je teweeg brengt (onderbuikgevoel, kramp in nek, rug, hoofd of anders), een gevoel dat je op je tenen loopt, je van iemand in de war raakt en aan jezelf gaat twijfelen, irritatie voelt of andere ‘alarmbelletjes’ ervaart, luister dan goed naar jezelf en doe er iets mee!
- Neem contact op met de omgeving van de ander (familie, vrienden, werk, ex-partners, andere relaties) en luister naar hun ervaringen. Dit biedt verhelderende inzichten. Verbaas je niet als zij niet altijd op de hoogte zijn van jouw bestaan of van de situatie, want een narcist houdt zijn of haar dubbelleven verborgen voor iedereen.
- Vergroot je kennis over dit onderwerp en praat er met anderen over.
- Realiseer je dat wanneer je een slachtoffer bent van narcistisch misbruik, het niet jouw schuld is. Je hebt er ook nooit aanleiding voor gegeven. Evenmin hoef je redenen te bedenken voor het gedrag van die ander of het te ‘begrijpen’. En denk zeker niet dat je diegene kunt veranderen, als je maar aardig, lief en begripvol genoeg bent!!! ( het is een zieke geest die nooit kan genezen).
- Als je niet in de positie bent om daadwerkelijk afstand te nemen van een situatie omdat je in een afhankelijke positie zit (werknemer-werkgever positie, financiële afhankelijkheid, familie problematiek of anders), probeer dan een manier te vinden om er goed mee om te gaan en schakel hulp in.
- Als een situatie schadelijk of bedreigend voor je is, neem dan afstand of vertrek. Als je je goed wilt voorbereiden op vertrek, schakel dan hulp in voor een veilig stappenplan!
- Als er acuut gevaar dreigt: neem dan onmiddellijk contact op met de politie.
- Zit je in een situatie waar je op dit moment nog niet uitkomt? Wil je hierover praten en een afspraak maken? Neem contact op via: 06-14669664
- De term gaslighting is gebaseerd op de film: Gaslight (1944). (zeer interessant om te bekijken !!)
- Pseudologica fantastica: een ziekelijke vorm van liegen waarbij iemand sterk in eigen leugens gelooft en alle beschikbare middelen inzet om de eigen leugens te beschermen.
- In dit blog zijn gaslighting en pseudologica fantastica beschreven bij narcistisch misbruik. Deze kenmerken komen ook voor voor bij anti-sociale- en borderline persoonlijkheidsstoornissen, Cluster A, DSM V.
- Boeken: ‘Het Gaslight effect’ van Robin Stern, ‘Destructieve relaties op de schop’ van Jan Storm
©Hanneke van den Berg
Sinds 2010 heb ik een succesvolle praktijk voor Coaching, Counseling en Training. Ik bied unieke programma’s voor stressmanagement en persoonlijke ontwikkeling. Hierdoor ben ik de verbindende schakel tussen persoonlijk leiderschap, kwaliteit en vitaliteit.
Verander je perspectieven en creëer een stressvrij en gezond leven!
#Persoonlijk #Leiderschap #Verbinding en #Identiteit
⇒ Like hier mijn facebookpagina!
Deel je mening en laat een reactie achter in het commentaarveld!